Prof. Dr. Zekeriya GÜLER
(Din Hizmetlerinde Hadislerden Faydalanma Esesları)
DİN HİZMETLERİNDE HADİSLERDEN FAYDALANMA ESASLARI
-
Giriş:
-
Hadis meclisinde, besmeleden sonra hamdü senâ ve salâtü selâm ile başlayan şu duâ cümleleriyle derse başlamak, İbnü’s-Salâh (v. 643/1245) ve onu takip eden muhaddisler tarafından tavsiye edilir:
الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ أَكْمَلَ الْحَمْدِ عَلَى كُلِّ حَالٍ وَالصَّلَاةُ وَالسَّلَامُ الْأَتَمَّانِ عَلَى سَيِّدِ الْمُرْسَلِينَ كُلَّمَا ذَكَرَهُ الذَّاكِرُون وَكُلَّمَا غَفَلَ عَنْ ذِكْرِهِ الْغَافِلُونَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَيْهِ وَعَلَى آلِهِ وَسَائِرِ النَّبِيِّينَ وَآلِ كُلٍّ وَسَائِرِ الصَّالِحِينَ نِهَايَةَ مَا يَنْبَغِي أَنْ يَسْأَلَهُ السَّائِلُونَ
-
Hadis ve sünnetin tarifi
-
Konunun sekiz madde halinde örneklerle sunumu:
1. Din hizmetlerinde ve eğitim faaliyetlerinde ders, sohbet, vaaz ve hutbe hazırlığı esnasında hadisler muteber kaynaklardan alınmalı. Kütüb-i Tis’a, Tecrîd-i Sarîh, Riyâzü’s-sâlihîn, Hadislerle İslâm gibi. Kitabın veya makalenin yazarı hadis âlimi değilse, mutlaka kaynak araştırması (tahriç) yapılmalı.
2. Çok zayıf olduğu belirtilen hadislerden uzak durulmalı, mevzu rivayetlerden kesinlikle kaçınılmalı (Sa’lebe kıssası gibi). İbn Hacer el-Heytemî’nin bu konudaki görüş ve fetvası ciddiye alınmalı. Tergîb-terhîb ve fezâil konularında zayıf hadis kullanılabilir. Ne var ki, aynı mânada sahih veya hasen hadis var ise onlar tercih edilmeli.
3. Hadisin farklı tarikleri tesbit edilmeli. “Cahiliye döneminde gömülen kız çocukları (mev’ûde)”, “ıssız yerde ürküp kaçan binek” örnek verilebilir.
4. Tercümenin, dil ve üslubun öneminin farkında olunmalı. “ed-Dînu en-nasiha” hadisi, cihad, bereket-mübârek, haya, takva kavramları örnek verilebilir.
5. Sebeb-i vürudun bilinmesi hadisin doğru anlaşılmasına katkı sağlar. Örnek: “Eddebenî Rabbî” hadisi.
6. Yeteri kadar araştırma yapmadan her hadis gündeme taşınmamalı. Bu konuda Hz. Ali ile İbn Mes’ud’un uyarıları göz önünde bulundurulmalı.
7. Özellikle müşkil hadisler karşısında ilke olarak öncelikle “anlamak/fehim” esas alınmalı ve hemen tenkit cihetine gidilmemeli. Bir çözüm yolu olarak gerektiğinde tevakkuf prensibi benimsenmeli. Rasûl-i Ekrem’in ebeveyninin âkıbeti gibi.
8. Fıkhu’l-hadîs/Dirâyetü’l-hadîs son derece önemli bir disiplin. Hadisin sübutu ortaya çıktıktan sonra maksad-ı nebî (delâlet) keşfedilmeli ve rivâyet-dirâyet dengesi sağlanmalı. Bu konuda “Hadislerin Anlaşılmasında Rivâyet-Dirâyet Bütünlüğü” başlıklı makalemiz gözden geçirilebilir.
Hazırlayan ve sunan: Prof. Dr. Zekeriya GÜLER
İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Hadis Öğretim Üyesi