İLİMLERİN
TEVHİDİ Mİ…
M.ŞEVKİ AYDIN
BATI’DA DİN-BİLİM ÇATIŞMASI
• RÖNESANS VE ADINLANMA HAREKETLERİ: DİN-BİLİM ÇATIŞMASI:
• DİN İLE BİLİM ALANLARINI AYIRMA
İLİMLERİN TEFRİKİ
• “DOĞU'DA "HİKMET", HER TÜRLÜ BİLGİYİ İÇEREN VE BİRLEŞTİREN BİR ÜST-BİLGİ ALANI OLARAK GÖRÜLMÜŞTÜ.
FÂRÂBÎ VE İBN SÎNÂ, ÖNCE PLATON İLE ARİSTOTELES'İ VE SONRA "FELSEFE+BİLİM" İLE DİNİ TEVHİD ETMEYE
GAYRET ETMİŞLERDİ. HEPSİ DE [FELSEFE, BİLİM, DİN], "HAKİKAT"İ FARKLI BİR AÇIDAN DİLE GETİRİYORDU VE BU
AÇILAR DEĞİŞSE DE HAKİKAT SABİT KALMALIYDI. ŞAYET TEVHİD İŞLEMİ BAŞARI İLE GERÇEKLEŞTİRİLİRSE,
MÜSLÜMANLAR, YUNANLILAR'DAN İTHAL EDİLEN FELSEFE VE BİLİMİ KENDİ MALLARI GİBİ BENİMSEYECEKLERDİ.
• AMA BU VARSAYIM YANLIŞTI VE BU YANLIŞLIK, İMAM GAZZALÎ'NİN TEHÂFÜT EL-FELÂSİFE'SİYLE ALENEN TEŞHİR
EDİLMİŞ VE HAKÎMLER, ÜÇ MESELEDEN ÖTÜRÜ TEKFİR EDİLMİŞLERDİ. ÖYLEYSE YENİ TEVHİD ARAYIŞLARI, BÜYÜK
ÖDÜNLER VERMEK PAHASINA BU ELEŞTİRİLERİ HESABA KATMALI VE DİNÎ HASSASİYETLERE DAHA FAZLA DEĞER
VERMELİYDİ.
• BATI'DA İSE, OCCAMLI WİLLİAM'DAN İTİBAREN FARKLI BİR GELİŞME YAŞANDI: KAYNAKLARININ FARKLI
OLDUĞUNUN AYRIMINA VARILARAK ÖNCE DİN İLE FELSEFE VE SONRA FELSEFE İLE BİLİM BİRBİRLERİNDEN KESİN
SINIRLARLA AYRILDI VE KENDİ YOLLARINA GÖNDERİLDİ; BÖYLECE "TEVHİD" GİRİŞİMİNİN DOĞURDUĞU BÜTÜN
SORUNLARDAN UZAK KALMANIN ÖNÜ AÇILMIŞ OLUYORDU.
• BİLİM, BU ANDAN SONRA "FELSEFÎ BİR İLKE"Yİ VE "DİNÎ BİR DOGMA"YI HESABA KATMADAN ÇALIŞMAYA VE
ÜRETMEYE GEÇEBİLDİ. KISA BİR SÜRE İÇİNDE ÖYLE MUAZZAM BİR BİLGİ VE BECERİ BİRİKİMİ OLUŞTURDU Kİ
"TEVHİD"İN DEĞİL, "TEFRİK"İN DAHA İSABETLİ BİR TERCİH OLDUĞUNU İSPAT ETMEYİ BAŞARDI” (DEMİR, 2015: 70-1)
Dini Bilgi tekeli
•İslam’da Allah adına Peygamber dışında konuşacak hiçbir
kişi ve kurum yoktur. Hz. Peygamber dışında hiçbir
beşerin kendi yorumunu mutlak doğru olarak görmesi,
asla tasvip edilemez.’’
•İslam geleneğinde ‘‘Allah, doğruyu en iyi bilendir’’
kaydıyla sözü bitirmenin anlamı nedir?
İNSANA VE EĞİTİME TEVHİDİ BAKIŞ
Kalp Ruh
His Zekâ Bedensel
duyular
BÜTÜNCÜL VE DENGELİ YETKİN BİR BİREY
İLİMLERE TEVHİDİ BAKIŞ
• İSLÂM’IN İNSANI VE ONUN HAYATINI BİR BÜTÜN OLARAK ELE
ALMASI VE İNSANI VARLIK DÜNYASININ BÜTÜNLÜĞÜ İÇİNDE
DEĞERLENDİRMESİ İLME TEVHÎDÎ BAKIŞINI ORTAYA ÇIKARMIŞTIR.
VARLIĞI BİR BÜTÜN OLARAK GÖRME, VARLIK DÜNYASINA İLİŞKİN
BİLGİLERİ DE BİRBİRİNDEN KOPUK DEĞİL DE BİR BÜTÜNLÜK
İÇİNDE ELE ALIP SİSTEMLEŞTİRMEYİ DOĞURMUŞTUR.
DOLAYISIYLA, MÜSLÜMANLARIN EĞİTİMİ BİR BÜTÜN OLARAK
ALGILAMALARININ ALTINDA İSLÂM’IN BÜTÜNLÜKÇÜ VARLIK, İLİM
VE DEĞER ANLAYIŞI YATMAKTADIR, DİYEBİLİRİZ.
İLİMLERE TEVHİDİ BAKIŞ
• HAKİKATİN BİR OLUŞU, AKILLA VAHİY ARASINDAKİ ÇELİŞKİNİN, NİHAÎ
OLAMAYACAĞINA İŞARETTİR. İBN RÜŞD’E GÖRE VARLIK DÜNYASI
ÜZERİNDE TEFEKKÜRÜ/DERİN DÜŞÜNMEYİ, ONLARI İNCELEMEYİ
EMREDEN İSLÂM’IN TEMEL AMACI, İNSANI DOĞRU BİLGİYE, ‘HAKİKATİN
BİLGİSİ’NE VE ONUN DOĞAL UZANTISI OLARAK DOĞRU EYLEME
ULAŞTIRMAKTIR. BU HER İKİ KİTABIN DA SAHİBİ ALLAH OLDUĞUNDAN
DOLAYI, VAHİY İLE VARLIK DÜNYASINA İLİŞKİN GERÇEKLERİ OLDUĞU GİBİ
ORTAYA KOYAN BİLGİLER BİRBİRİYLE ÇELİŞEMEZ. BU İKİ KAYNAĞIN
SÖYLEDİKLERİ, AYNI HAKİKATE İLİŞKİN İKİ TÜR BİLGİDİR. “HAKİKAT,
HAKİKATA TERS DÜŞMEZ; AKSİNE ONLAR BİRİBİRİYLE UYUMLU OLUR, BİRİ
DİĞERİNİN LEHİNE TANIKLIK EDER.”
EĞİTİM SİSTEMİNDE İLİMLERİN
TEVHİDİ
El-İlm
Hadis Tıp Astronomi
Fıkıh Hendese
Erken dönem Müslüman alimlerin ilim tasnifi
İLİMLERİN TASNİFİNDE EKSEN KAYMASI
• DİNÎ OLAN VE OLMAYAN İLİMLER AYRIMI
• 1839 TANZİMAT FERMANINI İZLEYEN GÜNLERDE İLİMLER
ARASINDAKİ AYRIM GİDEREK BELİRGİNLEŞMİŞ DİNLE BİLİM
ARASINDAKİ MESAFE AÇILMIŞTIR.
(Dinî) Bilgi
• Bilgiyi bütüncül bir bakış açısıyla
ele alan İslam’da, ’’dini bilgi’’ ve
’’gayr-ı dini/dini olmayan/seküler
bilgi’’ diye bir ayrım yoktur.
• Dini bilgi: şu veya bu ölçüde dinle
ilişkisi olan bilgi, diye
tanımlanabilir.
EĞİTİMİN VE İLMİN
İSLAMİLEŞTİRİLMESİ
«Müslümanların üniversitelerinde ilahiyat veya
islami ilimler fakülteleri kurmaları çöküşlerinin
işaretidir.»
• İKTİSAT, SOSYOLOJİ, TIP, PSİKOLOJİ, EĞİTİM GİBİ ALANLARI, İSLAM DIŞI GÖRMEK, VAHYÎ
VE BEŞERÎ BİLGİNİN İÇ İÇE GEÇTİĞİ İSLÂM BİLİMLERİNİ BEŞERÎ BİLİMLER ALANININ
DIŞINA İTMEK, İSLAM’I HAYATIN TÜM ALANLARINDAN ÇEKİLİP SADECE İMAN VE İBADET
KONULARIYLA İLGİLENİR KILMAK VE HALİYLE BU KONULARIN DA DOĞRU ANLAŞILMASINI
ÖNLEMEKTİR. BÖYLESİNE BÖLMELİ BİR ZİHİNLE BİLİMLERE YAKLAŞMA, İLAHİYAT
DIŞINDAKİ BİLİM DALLARINDA UZMANLAŞANLARIN, GEÇMİŞTE OLDUĞU GİBİ
KENDİLERİNİ MÜSLÜMAN ALİM OLARAK GÖRMELERİNİ VE ONA GÖRE BİR TUTUM
TAKINMALARINI, HALKIN DA ONLARI BÖYLE KABUL ETMELERİNİ ÖNLER/ÖNLEMEKTEDİR.
• “ ‘MÜSLÜMAN FİZİKÇİ KİMDİR?’ SORUSUNUN CEVABI OLARAK ‘İSLÂM
BİLİM ANLAYIŞINA GÖRE YETİŞTİRİLMİŞ FİZİKÇİDİR’ DİYEBİLİRİZ. YOKSA O,
NAMAZINI KILAN, İSLÂM’IN VECİBELERİNİ YERİNE GETİREN; FAKAT AYNI
ZAMANDA BATI BİLİM ANLAYIŞINA GÖRE ARAŞTIRMALAR YAPAN BİRİ
DEĞİLDİR. BÖYLE BİR KİMSE ELBETTE MÜSLÜMANDIR; ANCAK ‘MÜSLÜMAN
BİR FİZİKÇİ’ DEĞİLDİR. BUNU DİĞER BİLİM DALLARINA DA
UYGULAYABİLİRİZ.”
Tanrı fikrine yöneliş
Din kurumu zemin kaybederken, Tanrı fikri
güçlenmektedir. “Din kurumunu zora sokan bilimsel
gelişmeler, tam tersine, Tanrı fikrini destekleyen akıllı
tasarım akımını başlatmıştır.” Bilimsel gelişmeler,
harikalarla dolu bir evrende yaşadığımız ve bunun ancak
bir yaratıcıyla mümkün olabileceği fikrine yol açtı.
Dini yeniden anlama
Dine yükselişi insanlara kolaylaştırmak için dinin modern
insanın bilinciyle bağlantı kurabilecek şekilde biçim
değiştirebiliyor olması gerekir.”
Bizim dinimiz hak ise niye geri kalıyoruz?
Dinin hak; ama o dini yorumlayışın hak değil. Bilgin
doğru değil. Bunları aşmamız gerekiyor önce.(Abdulkerimm Suruş)
TEŞEKKÜR
EDERİZ