19.03.2019

KONFERANS

KONFERANS

Bilgi ve tecrübe paylaşımı kapsamında Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Bünyamin ÇALIK tarafından verilen “XVIII. Asır Erzurum Müftilerinden Kadızade Muhammed Arif Efendi’nin Bahru’l-Fetava İsimli Eserinde Fetva Usulü” konulu konferans, İhtisas ve tashih-i huruf kursiyerlerinin katılımıyla Müdürlüğümüz Konferans Salonunda 18 Mart 2019 Pazartesi günü gerçekleştirilmiştir.

Çalık, konuşmalarında şu hususlara değinmiştir:

Genellikle fetva mecmuaları, müelliflerinin yetişip öğrenim gördüğü yerler, resmi görevlerinin olup olmadığı, mezhepleri, yaşadığı asırlar ile eserlerinin muhtevaları ile alakalı olarak eserin dili, soru-cevap şeklinde olup olmadığı, kaynakları, fetvanın mesnedini teşkil eden delillerine yer verilip verilmemesi, eserin gördüğü rağbet, matbu oluşu gibi özelliklerine göre değerlendirmeye tabi tutulurlar.

Müellif ve eserinin özellikleri:

Kadızade Muhammed Efendi’nin doğum tarihi ilgili bir bilgiye ulaşamadık. Erzurum İspir’de doğup büyümüştür. Küçük yaşta babasını kaybetmiş ve annesi o tarihlerde İspir Kadısı ile izdivaç etmiştir. Bundan dolayı kendisine Kadızade denilmiştir. Asıl adı Muhammed b. Arif Muhammed’dir. Müellif eğitimine Erzurum’da başlamış, İstanbul’da ikmal etmiştir. Dönemin şartlarına en üst seviyede bir ilim tahsil ettiği anlaşılmaktadır.

Müellifin Kadızadeler Ekolüne bağlı olduğu söylenemez. Ancak İbrahim Hakkı ile olan çekişmelerini dikkate alacak olursak tasavvuf karşıtı olduğu söylenebilir.

Kadızade’nin biyografisi ile ilgili geniş kaynaklara sahip olamadığımızdan çevresinde ne kadar ve nasıl tanındığı hususunda doyurucu malumat edinilememiştir. Yaşadığı dönemde yaygın olan medrese tekke çatışma-tartışmalarında medrese tarafında yer almıştır. Kendisi resmi görevlerde bulunmuş, herhangi bir tarikata intisap etmemiştir. Sultan III. Mustafa zamanında Sultaniye Medresesinin müderrisi olarak eğitim-öğretim görevi verilmiştir. Kadızade Muhammed Efendi, Medrese-i Sultaniye’de tedris ile meşgulken Halep Kadısı rütbesine denk bir rütbe ile Erzurum Müftülüğüne atanarak on beş yıl müddetle bu görevi sürdürmüştür. Bu süreçte de Erzurum’da Muradiye Medrese’sinde müderrislik yapmıştır.

Kadızade, XVIII. Yüzyılda yaşamış bir Osmanlı âlimidir. Yaşadığı dönem Osmanlı Devletinin ıslahat hareketlerinin yoğun olduğu bir dönemdir. Kadızade (1759-1760 m.) tarihinde vefat ettiğine göre III. Ahmed, Mahmud, III. Osman ve III. Mustafa dönemlerinde yaşadığı anlaşılmaktadır.

Hanefi-Maturidi çizgisinde bir inanç ve düşünce anlayışına sahip olan müellif genel olarak eserlerinde Hanefi-Maturidi ekolün temel kaynaklarına atıfta bulunmuştur. Eserlerinin çoğu kelam ile ilgili konuları ihtiva etmektedir. Eserlerine genel olarak yazma sebebini açıklayarak başlamıştır. Eserlerini ekseriyetle Arapça olarak telif etmiştir. Tespit edebildiğimiz 18 eseri mevcuttur.

Bahru’l-Fetava’nın dili Osmanlıca/Türkçe olup, mesele-elcevap şeklindedir. Fetvaların mesnedini teşkil eden delillere yer verilmiştir. Hatta metinler bazen olduğu gibi bazen de ihtisar edilmiş olup Arapça olarak kaydedilmiştir. Bahru’l-Fetava matbu olmayıp el yazmasıdır. Eser, nukullü fetva mecmuaları türündendir. Fıkıh bablarına riayet edilerek tanzim edilmiştir. Kitab-u taharetle başlanılmış hünsay-ı müşkil ile bitirilmiştir. Müellif, eserinde İslam hukukunda klasiğin dışına çıkmadan yaşadığı dönemin sorunlarına Hanefi fıkhında devlet ve toplum maslahatına uygun pratikleri ortaya koymaya katkı sağladığı söylenebilir

Çalık, konuşmalarını eserden dikkat çeken bazı fetva örnekleri vererek tamamlamıştır.